Net als in de film

De aftiteling is zojuist begonnen. Het is stil in de bioscoopzaal. Muisstil. Ik voel de emotie van de mede-toeschouwers om mij heen. Wat wij net gezien hebben is het ongelofelijke verhaal van Aziatische vissers op Thaise vissersboten, die gevangen worden gehouden als slaven duizenden kilometers van huis om onze goedkope supermarktvis te vangen. Sommige van hen hebben al jaren geen land meer gezien. En dan is daar opeens Patima, een Thaise vrouw die als een moderne moeder Theresa ontsnapte vissers opspoort en ze weer in contact met thuis brengt. Want als ze ontsnappen hebben ze geen middelen meer om thuis in Vietnam, Cambodja of Myanmar te geraken. Patima was lang niet altijd de reddende engel die ze nu is. Ze was een zakenvrouw waar compassie een abstract begrip was.

Tot ze kanker kreeg: toen ontdekte ze dat het leven over iets anders gaat dan succesvol zijn volgens de kapitalistische maatstaven van de economie. Dat het gaat over het goede doen, er voor anderen zijn en een verschil maken. In het nagesprek blijkt dat de film de deelnemers geraakt heeft. Het leidt tot inzicht over de eigen rol in de mensonterende omstandigheden die we net gezien hebben. Het leidt tot gesprekken over de kracht van Patima en haar collega’s van de door haar opgerichte organisatie. Het gaat om de tweestrijd en het leed dat de vissers die opgespoord worden laten zien: ze willen contact met thuis, maar hebben soms ook families gesticht in de dorpen waar ze terecht zijn gekomen, zo ver van huis. Het leidt tot het voornemen geen vis meer te eten, lid te worden van een mensenrechtenorganisatie en het doordenken van de eigen rol in de wereld.

Zingevingsvragen in de film

Heel andere filmervaringen roept de film ‘The straight story’ op. In deze film volgen we een man op leeftijd die besluit tegen het einde van zijn leven een geschil met zijn broer op te lossen. Probleem is echter dat zijn broer drie staten verderop woont en hijzelf niet meer mag rijden door het Amerika van nu. Daarom kiest hij ervoor om op een oude gemotoriseerde grasmaaier op weg te gaan. Het levert naast vertederende beelden verschillende ontmoetingen onderweg op, die stuk voor stuk oproepen tot dieper nadenken. Dat levert op haar beurt weer een boeiend filmgesprek op over de zin van het leven, maar met name mijmeringen over vergeving, want daar gaat de film uiteindelijk over. Wat is vergeving eigenlijk, hoe doe je dat, waarom doe je dat uiteindelijk, of juist niet? Kan en mag alles wel vergeven worden?

Tijdens de nabespreking van ‘Oh happy day’ komt het kiezen van je eigen weg nadrukkelijk aan de orde. Het hoofdpersonage ervaart dat ze sluipenderwijs vast is komen te zitten in een leven dat het hare niet is. Ze staat stil en in plaats van een succesvol zangeres te zijn van een gospelkoor, is ze een van de leden van een nietsbetekenend kerkkoortje in een middelmatig Deens plaatsje geworden. Totdat ze een dirigent van een Amerikaans gospelkoor op tournee ontmoet. De luiken voor haar ogen gaan open en ze durft – aarzelend weliswaar – voorzichtig andere keuzes te gaan maken die steeds grotere gevolgen hebben. Die keuzes roepen verschillende discussies op onder de deelnemers van het filmgesprek: van de vraag of haar leven tot dan toe echt zo hopeloos was en of ze misschien wat te weinig verantwoordelijkheid neemt, tot het geluk dat ze eindelijk ervaart nu ze haar ruimte en vrijheid opeist. Het ene standpunt roept verdieping op voor het andere.

Spiegel op het leven

Dit zijn slechts enkele van de vele filmervaringen die ik in mijn onderzoek ‘van kerkbank naar bioscoopstoel’ heb opgetekend gedurende de filmgesprekken die ik in een aantal gemeentes heb mogen observeren of leiden. Film als modern venster op de wereld, het is aan ons wel besteed. De idee dat dat onder remonstranten altijd zo geweest is, moet ik echter ontkrachten. In de jaren twintig – pak ‘m beet een eeuw geleden – spraken de Remonstranten zich evenals andere kerkgenootschappen uit ‘tegen het grote bioscopenkwaad’. Gelukkig was daar een kleine twintig jaar later al geen sprake meer van. Tegenwoordig is film een van de vele boeiende middelen om het gesprek over leven en zingeving aan te gaan. Film doet je in contact komen met levens van anderen, dichtbij en ver weg, met aardse en transcendente ervaringen en plaatst jezelf voor dilemma’s die je in je eigen leven misschien niet tegen zou komen. Film kan ook eigen opgedane ervaringen oproepen, versterken of vanuit een andere hoek belichten. En film kan de eigen geloofsbeleving bevragen, helpen vormen en versterken.

Interessant is dat er niet zelden verbindingen worden gelegd met bijbelse verhalen of religieuze personages. Maar dat hoeft lang niet altijd om een boeiend gesprek te hebben: verbindingen worden ook gelegd met andere verhalen, films of personages die niet bijbels zijn maar wel dezelfde thema’s bevatten. De uitkomsten van de gesprekken verschillen heel vaak niet: ze helpen de wereld beter begrijpen, onze plek erin te verhelderen en soms andere keuzes te maken omtrent de manier waarop we in het leven willen staan. In dat licht bezit film een aantal religieuze kwaliteiten waarmee het gesprek over het leven op gang gebracht kan worden. Dat verklaart ook meteen waarom films niet een direct klassiek kerkelijk verband hoeven te omvatten: Captain America – films of Startrek – afleveringen kunnen prima materiaal zijn om een zinvol gesprek over te voeren. Overigens kom ik zelden een film tegen waar een klassiek religieus thema in ontbreekt. Op verschillende manieren is religie lang niet zo afwezig om ons heen als weleens gedacht of geopperd wordt.

Filmgesprek kan overal

Het bijwonen van een van de vele filmactiviteiten in onze gemeentes is een prima manier om meer met film te doen. De afgelopen paar jaar was daar ruim honderd keer een gelegenheid voor. Er is dus regelmatig ook een film met nagesprek bij u in de buurt. Maar ook als het lastig voor u is om eens te gaan, kunt u het heel goed thuis, alleen of samen met iemand doen, door een paar eenvoudige vragen af te lopen: Wat of wie raakte u in deze film of aflevering? Over welk groter thema ging het eigenlijk? Welke andere verhalen kent u die ook over dat thema gaan (bijbels of niet)? En tot slot: wat betekent dit voor uw eigen leven?

Aan het einde van de film volgt natuurlijk altijd de aftiteling. Dat is het moment waarop de meeste mensen de zaal verlaten of de televisie afzetten. Ik raad u aan dat niet te doen en die tijd nog even te gebruiken om de film nog de ruimte te geven, eens diep adem te halen, voordat u de werkelijkheid van de personages achter u laat en uw eigen wereld weer instapt. En misschien probeert de film met uw eigen wereld te verbinden.