25 december 2019

De psychiaters en het kerstkind

Geschreven door Koen Holtzapffel

Drie Wijzen uit het Zuiden, Damiaan Denys, Paul Verhaeghe en Dirk De Wachter, verkondigen in NRC op 14 december j.l. een boodschap die in menig kerstpreek niet zou misstaan: besef dat carrière en succes niet het hoogste doel in je leven zijn. Dat je de ander nodig hebt om zin en betekenis in je leven te ontdekken. Dat je verbinding moet zoeken, commitment aangaan, dat je geduld moet hebben met je levenspartner en accepteren dat het leven onvolmaakt is. Inclusief pijn en verdriet.

Met de teloorgang van het geïnstitutionaliseerde christendom verdwenen ook gezamenlijk gedeelde hogere doelen, rituelen en tradities. Maar de levensvragen zijn gebleven, en ook de zoektocht naar een betekenisvol leven. Wat vroeger priesters en dominees verkondigden, dat verkondigen nu de psychiaters die geconfronteerd worden met lange wachtlijsten van ongelukkige slachtoffers van de zingevingscrisis.

Religieuze tradities niet statisch

Wij willen de waarheid van die boodschap niet betwisten en het zingevingsvacuüm vervult ook ons met zorg. Toch is er hoop.  Met zoeken op zichzelf is niets mis en gelukkig zijn er genoeg mensen die iets vinden. Lees bijvoorbeeld de veertig verhalen van zinzoekers in het boek van Fokke Obbema, De zin van het leven. Bovendien is er een enorme rijkdom aan religieuze en andere levensbeschouwelijke tradities waaruit mensen van nu in alle vrijheid kunnen putten.

Het zijn tradities die ook in de geseculariseerde samenleving een waardevolle rol blijven spelen. Met hun verhalen, symbolen en rituelen waarin mensen steun en richting kunnen vinden. Als ze maar niet als het enige, eeuwige en absolute antwoord op de levensvragen worden gepresenteerd. Dat laatste staat veel mensen terecht tegen. Wat nodig is is het besef dat ook levensbeschouwelijke tradities altijd in ontwikkeling zijn. En dat je er je eigen gesprek mee kunt voeren.

De Wijzen veranderen voortdurend door de tijd

Neem nu de Wijzen uit het Oosten en de wijze waarop zij in de traditie zijn afgebeeld.  In het kerstevangelie naar Lucas komen ze niet voor, in dat naar Matteüs wel. Wie weet of ze echt bestaan hebben mag het zeggen. In ieder geval maken ze deel uit van het oeroude kerstevangelie en zijn ze uit de traditie van kerst niet weg te denken. Maar steeds zijn ze anders afgebeeld. Want de wereld veranderde en de traditie veranderde met hen mee. De magiërs, de wijzen werden koningen, kregen een naam en een kleur. In de eerste eeuwen worden de wijzen als een soort oosterse magiërs afgebeeld met Frygische mutsen die aan het Perzische rijk doen denken.

In de middeleeuwen worden ze als koningen met schitterende gewaden afgebeeld, in aanbidding geknield voor de ware koning die machtig is in zijn machteloosheid. Opvallend is, zeker in het licht van de Zwarte Pieten discussie, dat in de latere middeleeuwen de van namen en leeftijden voorziene koningen kleur krijgen: Balthasar vaak zwart, Caspar gebruind en Melchior wit. Melchior vertegenwoordigt het Europese continent, Caspar het Aziatische en Balthasar het Afrikaanse.  Dat is niet primair bedoeld om westerse suprematie uit te drukken. De verbeelding laat zien hoe heel de dan bekende wereld in aanbidding in de kerststal samenkomt. Over inclusiviteit gesproken.

Zinzoekers zijn de Wijzen

Zinzoekers zijn de wijzen, astrologen met een verfijnde kennis van het sterrenstelsel die ook verlangen naar iets dat hun verstand te boven gaat: licht, liefde, mystieke vrede. Ze vinden dat alles in de kerststal, in de nabijheid van het wonder van de geboorte van een kind dat later zal verkondigen dat innerlijke vrede belangrijker is dan uiterlijk succes. En dat de ander net zo belangrijk is als jijzelf. Precies die boodschap van het kerstkind wordt gesymboliseerd in de kerstgeschenken die de drie wijzen bij zich hebben:  goud, wierook en mirre. Goud staat voor het kostbare dat je niet alleen voor jezelf houdt maar ook deelt en geeft. Wierook staat voor de geestelijke dimensie van het bestaan, overgave aan iets dat groter is dan jijzelf. En mirre tenslotte, gomhars van de mirreboom, werd gebruikt om te balsemen en verwijst naar liefde, lijden, dood en begrafenis. Geven en delen, liefde en lijden, verstilling en overgave, daarom gaat het in het leven, het vormt de essentie ervan.

Is dat niet precies wat ook de Belgische psychiaters proberen duidelijk te maken? Met kerst stromen de kerken weer vol. Met gelovigen, spirituelen en zinzoekers. Wat hen verbindt is de hoop op vrede, inspiratie uit een eeuwenoud verhaal en verlangen naar gemeenschap. In een gezamenlijke openheid voor het mysterie van de kerstnacht. Bij dat feest van zin en betekenis mogen de Wijzen uit het Zuiden natuurlijk niet ontbreken!

Koen Holtzapffel is predikant van de Arminiuskerk Rotterdam
Joost Röselaers is predikant van Vrijburg Amsterdam

 

Over Koen Holtzapffel

Koen Holtzapffel

Koen Holtzapffel is remonstrants predikant in Rotterdam

Gerelateerd