De markt als ‘levensbeschouwing’ is maar armoedig
Geschreven door Hans Alma
Dat we in een tijd van levensbeschouwelijke armoede leven, vraagt uitleg. Religie manifesteert zich immers op allerlei manieren in onze samenleving? Reli-festivals, migrantenkerken, grotere zichtbaarheid van de islam: ze maken ons levensbeschouwelijke landschap divers en veelkleurig. Dat ik toch van levensbeschouwelijke armoede spreek, heeft te maken met hoe vanuit politiek en beleid op deze religieuze uitingen in de publieke ruimte gereageerd wordt. In een seculiere staat als Nederland wordt het openbare domein bij voorkeur als levensbeschouwelijk neutraal gezien. Dat zou de beste garantie bieden voor tolerantie ten aanzien van levensbeschouwelijke diversiteit. Mensen kunnen hun geloofsovertuigingen in vrijheid beleven en vorm geven, maar liefst in de beslotenheid van hun privéleven. Publieke uitingen van religie die dat niet ter discussie stellen, worden geaccepteerd, over religieuze uitingen die als inbreuk op de scheiding van kerk en staat worden ervaren, wordt grimmig gedebatteerd.
De seculiere samenleving waarborgt een hoge mate van individuele vrijheid, maar er schuilen addertjes onder het geneutraliseerde gras. De rationele, redelijke taal waarvan zij zich bedient, verhult soms ideologieën die daardoor niet bekritiseerd en weerlegd worden. Daartoe kunnen we ook de basale uitgangspunten rekenen die de inrichting van onze samenleving bepalen, en die nauwelijks ter discussie worden gesteld. De politiek filosoof Michael Sandel wijst erop dat het breed gedragen geloof in de markt ertoe leidt dat we niet langer in morele termen over onze samenleving nadenken. Wat ‘goed’ is, wordt bepaald door wat marktwaarde heeft. We zien hoe het economisch denken steeds meer domeinen van ons leven gaat bepalen, ook bijvoorbeeld zorg en onderwijs.
Het debat over diversiteit is sterk gepolariseerd. In het publieke en het privédomein gelden steeds minder gedeelde waarden. Levensbeschouwingen, zowel religieuze als humanistische, kunnen hun expertise inbrengen bij de zoektocht naar nieuwe waarden. Spel biedt daarbij een dubbel perspectief. Lees verder
Marktwerking kritisch onder de loep nemen
Het diepe menselijke verlangen naar een zin- en waardevol leven laat zich echter niet goed in economische termen uitdrukken. Welvaart draagt bij aan existentieel welzijn, maar uit onderzoek blijkt keer op keer dat dat slechts tot op zekere hoogte geldt. De economische vertaling van geluk in termen van consumptie is voor velen uiteindelijk niet bevredigend. Willen we in een pluriforme samenleving werkelijk met elkaar in gesprek komen over wat we onder goed samenleven verstaan, dan zullen we ook ons seculiere geloof in marktwerking kritisch onder de loep moeten nemen. Wat maakt het mogelijk, wat – en vooral ook wie – sluit het uit?
Democratie vraagt dat we ons oefenen in de vaardigheid van ‘levensbeschouwen’: actief en liefst in gesprek met anderen op zoek gaan naar wat ons inspireert, troost en hoop geeft. Levensbeschouwelijke bronnen en uitdrukkingsvormen kunnen we vinden in kunst, literatuur, religie en filosofie. Hoe krijgen we toegang tot die rijkdom op een wijze die aansluit bij hedendaagse levenservaringen? Op een wijze die troost en heelt, maar die ook een kritisch tegenover kan bieden aan hoe wij ons leven vormgeven? Die vragen staan centraal op het symposium ‘Levensbeschouwen en Samenleven: Speels omgaan met diversiteit’ op 16 november (zie hieronder). Ze zijn van cruciaal belang, omdat een democratische samenleving zich geen levensbeschouwelijke armoede kan veroorloven.
Hans Alma presenteert haar nieuwe boek ‘De kunst van samenleven’ tijdens het symposium Levensbeschouwen en Samenleven – speels omgaan met diversiteit, vrijdag 16 november, van 13.00-17.00 uur in de Geertekerk in Utrecht (Geertekerkhof 23). Ook antropoloog André Droogers en theologe Christa Anbeek presenteren hier een nieuw boek: ‘Speltherapie voor verward Nederland’ (Droogers) en ‘Voor Joseph en zijn broer’ (Anbeek). Aanmelding voor het symposium bij Vera Kok: v.l.m.kok@vu.n
Over Hans Alma
