Actie en contemplatie

Vorige jaar begeleidde ik, als studentenpastor in Utrecht, een student die tegen een burn-out aan liep. Tijdens één van onze gesprekken vertelde ze gepassioneerd dat ze deel was van klimaat-actiegroep Extinction Rebellion. De toekomst van de aarde en de destructieve neiging van de mens gingen haar aan het hart. Het raakte haar – en ze kwam in beweging. Maar: nu was deze student moegestreden, uitgeput, zoekend naar inspiratie en nieuwe energie.

Er zijn in Nederland talloze mensen zoals deze student, jong én oud. Mensen die rondlopen met grote, zware zorgen, die verlangen naar hoop, houvast, saamhorigheid en een veilige ruimte om te zijn. Een ruimte waar het ongemak erkent mag worden, maar ook de klanken klinken van liefde en vrede. En ik geloof dat kerken, dat geloofsgemeenschappen, juist in een tijd als deze: van grote maatschappelijke uitdagingen, beschikbaar kunnen en moeten zijn voor deze mensen.

Maar: hoe ben je als kerk maatschappelijk, of zelfs activistisch betrokken, zonder daarin de ruimte van het midden (de ontmoetingsplek waar iedereen welkom is) te verliezen?

Ik stel in mijn pleidooi voor kerkelijk activisme dat het antwoord voor die vraag te vinden is in Actie én Contemplatie. Een combinatie, een dans, en balans van die twee. Om maatschappelijk betrokken te zijn zonder op te branden is een ruimte van binnen, een contemplatieve levenshouding, heilzaam. Om een contemplatieve levenshouding echter gestalte te geven is die radicale maatschappelijke betrokkenheid de weg: Geloof zonder daden is dood.

Als inspiratiebronnen heb ik mij voor dit essay onder andere verdiept in trappistenmonnik en mysticus Thomas Merton: hoe zijn biografie en teksten spreken over een leven van actie én contemplatie. Verder heb ik onderzoek gedaan naar de filosofie achter Extinction Rebellion en op welke wijze die rebellen actie voeren. Vervolgens ontdekte ik hoe de Remonstrantse Broederschap via allerlei manieren diaconaal en maatschappelijk betrokken is, nu en vroeger. Van Geloof en Samenleving tot de houding van Prof. dr. G.J. Heering. In hoofdstuk 4 van mijn essay zocht ik naar een aanzet om ‘dienend en present te zijn in de wereld’. Hoe kan een vorm van kerkelijk activisme eruitzien?

Het heeft mij lang gepuzzeld welke richting een kerk dan op zou moeten bewegen, in de stroom van contemplatie én actie. Een betere kerk begint bij jezelf, dus ik probeerde ruimte te maken voor de verwarring. Ik zie mijzelf als conflict vermijdend en me vastplakken aan de A12 (of dit zelfs verwachten van een kerk) vind ik ver gaan. Maar mijn twijfel, of misschien wel onverschilligheid is een luxe, misschien is dit herkenbaar. Ik kan mij veroorloven om bv. de klimaatproblemen te negeren, omdat het water me nog niet aan de lippen staat. Ook binnen de vrijzinnigheid is dit een valkuil: het ongemak uit de weg gaan, het onrecht blijven tolereren en de individuele verantwoordelijkheid bagatelliseren.

Maar toen herinnerde ik een uitspraak van Paus Franciscus: hij spreekt over de gedroomde kerk in de metafoor van een veldhospitaal. De plek waar de wonden verzorgd kunnen worden. Daar gaat het niet over allerlei polariserende overtuigingen, of achtergrond, theologie, of pro, anti, of ergens daartussenin. Deze vorm van kerkzijn, als veldhospitaal, is dienend en mobiel – beschikbaar voor hen die onder lasten gebukt gaan.

Afsluitend: dit essay, hiermee bezig zijn, heeft mij bewogen. Ik vind het lastig om op een goede manier op te staan tegen onrecht, het blijft zoeken naar een praktische uitwerking in bv. mijn werk als studentenpastor. Ik hoop dat dit essay een gespreksstarter kan zijn en mag uitnodigen om de confronterende en kwetsbare vragen rondom actie en contemplatie dapper onder ogen te komen.

Er liggen prachtige kansen voor geloofsgemeenschappen, ook voor de Remonstranten, om radicaal beschikbaar te zijn, net achter de frontlinie waar men de deuken van het leven oploopt. Een down-to-earth manier van geloof uitleven, dat spreekt jonge mensen aan. De kerk – een gemeenschap met open deuren – als plek om op adem te komen, aan te sterken en ondanks verschillen samen het Mysterie achterna te gaan richting een betere wereld.

(Ik zou bijna willen zeggen; amen)

Lees hier het volledige prononentsessay van Jorn den Hartog ‘Actie en contemplatie. Een pleidooi voor kerkelijk activisme.